Tổng quan về Sư tử Somalia – Tình trạng và bài học

Sư tử Somalia, một bóng hình uy nghi từng bước qua những đồng cỏ khô cằn của vùng Sừng Châu Phi, giờ đây chỉ còn là ký ức trong thế giới hoang dã. Loài này, với sức mạnh và vẻ đẹp đặc trưng, đã bị xóa sổ khỏi tự nhiên, để lại câu hỏi lớn về trách nhiệm của con người trước thiên nhiên. Bài viết này sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá sư tử Somalia – từ nguồn gốc, đặc điểm, đến những thách thức khiến chúng biến mất, và bài học còn lại cho hôm nay.

Tổng quan về sư tử Somalia

Sư tử Somalia (Panthera leo somaliensis), một phân loài của sư tử Châu Phi, từng sinh sống ở vùng đất khắc nghiệt của Somalia, Đông Phi. Không như sư tử Châu Á ở rừng Gir hay sư tử thảo nguyên Châu Phi, sư tử Somalia thích nghi với môi trường bán sa mạc, nơi nước khan hiếm và con mồi không dồi dào. Chúng có bờm dày hơn so với nhiều phân loài khác, giúp bảo vệ trong những cuộc chiến lãnh thổ dưới cái nắng gay gắt. Thân hình chúng không quá đồ sộ, cân nặng trung bình từ 150-200 kg với con đực và 120-150 kg với con cái, nhưng sự nhanh nhẹn và sức bền là vũ khí sinh tồn.

Vào thời kỳ đỉnh cao, trước thế kỷ 20, sư tử Somalia phân bố rộng từ Somalia qua Ethiopia và Eritrea. Chúng sống thành đàn nhỏ, thường từ 5-10 con, với một con đực dẫn đầu. Vai trò của chúng trong hệ sinh thái là không thể thay thế: kiểm soát số lượng động vật ăn cỏ như linh dương, lừa hoang, giữ cho đồng cỏ không bị tàn phá. Theo ghi chép lịch sử, vào đầu thế kỷ 19, số lượng sư tử Somalia ước tính hàng nghìn con. Nhưng đến năm 1920, con số này giảm mạnh, và đến giữa thế kỷ 20, chúng chính thức tuyệt chủng trong tự nhiên.

Sự biến mất của sư tử Somalia không chỉ là mất mát một loài. Nó là dấu hiệu của sự mong manh trong thế giới hoang dã, nơi mỗi sinh vật đều gắn kết với nhau. Sư tử Somalia từng là biểu tượng của vùng Sừng Châu Phi, nhưng giờ đây, nó chỉ còn trong sách vở và những câu chuyện kể lại.

Thách thức khiến sư tử Somalia biến mất

Sư tử Somalia không tự nhiên rời bỏ sự sống. Sự tuyệt chủng của chúng là hậu quả từ những hành động của con người và biến đổi của đất trời. Đầu tiên, săn bắn quá mức là nguyên nhân chính. Từ thế kỷ 19, khi thực dân châu Âu đặt chân đến Đông Phi, sư tử bị coi là chiến lợi phẩm. Súng ống thay thế cung tên, và hàng trăm con sư tử Somalia bị giết mỗi năm. Một báo cáo năm 1905 ghi nhận ít nhất 300 con bị săn trong một chiến dịch ở Somalia. Đến đầu thế kỷ 20, số lượng sư tử giảm mạnh, không còn đủ để duy trì quần thể.

Thứ hai, mất môi trường sống đẩy sư tử vào ngõ cụt. Dân số Somalia tăng từ 2 triệu người năm 1950 lên hơn 18 triệu vào năm 2025. Đất hoang bị biến thành đồng ruộng, làng mạc mọc lên trên đồng cỏ. Con mồi của sư tử – như lừa hoang Somali hay linh dương – giảm mạnh do cạnh tranh với gia súc. Rừng thưa và đồng cỏ, nơi sư tử từng trú ẩn, bị thu hẹp nghiêm trọng. Một nghiên cứu năm 1970 cho thấy diện tích đồng cỏ ở Somalia giảm 60% trong vòng 50 năm trước đó. Không gian sống mất đi, sư tử không còn nơi để săn mồi hay sinh sản.

Thứ ba, xung đột giữa người và sư tử làm tình hình tồi tệ hơn. Khi con mồi tự nhiên khan hiếm, sư tử Somalia buộc phải tấn công gia súc. Người chăn nuôi đáp trả bằng bẫy và thuốc độc. Từ năm 1930-1950, hàng chục con sư tử chết mỗi năm vì lý do này. Một thống kê không chính thức ước tính ít nhất 50 con bị giết trong thập niên 1940 chỉ riêng ở vùng Togdheer. Sự trả đũa không ngừng cho đến khi không còn sư tử để đối đầu.

Cuối cùng, biến đổi khí hậu đóng vai trò quyết định. Hạn hán kéo dài ở Somalia, đặc biệt từ thập niên 1980, khiến nguồn nước cạn kiệt. Nhiệt độ trung bình tăng 1,5°C trong thế kỷ qua, theo dữ liệu khí hậu năm 2025, làm đồng cỏ khô héo. Sư tử, dù mạnh mẽ, không thể sống mà không có nước và con mồi. Đến năm 1960, không còn dấu vết của chúng trong tự nhiên.

Mỗi thách thức là một nhát cắt. Khi tất cả cùng xảy ra, sư tử Somalia không còn cơ hội. Sự biến mất của chúng là lời cảnh báo: thiên nhiên không thể chịu đựng mãi những vết thương mà con người gây ra.